Om op de vraag te antwoorden 'hoe verhoudt FoAM zich tot de wereld in transitie', hebben wij drie van onze benaderingen geselecteerd. Het gaat om:

• convivialiteit
• toekomstgeletterheid
• en contemplatie of vertraging

Om vanuit de kunsten met maatschappelijke transitie bezig te zijn, vinden wij het noodzakelijk om disciplines en culturen met elkaar in contact te brengen. Zo kunnen wij vanuit het standpunt van diversiteit een holistischer wereldbeeld ontwikkelen. Een van de meest laagdrempelige manieren om grenzen te doen vervagen is werken met eten. Wij laten mensen letterlijk proeven van uitdagingen en alternatieven, uit het verleden, heden en mogelijke toekomsten. Van op de 'common ground' van een gedeelde maaltijd worden moeilijke gesprekken op een andere manier gevoerd, veeleer als een vriendelijk dialoog dan een defensief debat.

We hebben voor dit werkbezoek twee projecten als voorbeeld van FoAM’s werking met eten en eetcultuur. Beide voorbeelden nemen eten als uitgangspunt voor gesprekken over mogelijke alternatieven en wereldbeelden, waar eten een belangrijk deel van uitmaakt.

Open Sauces, een onderzoeksproject over sociale, economische en ecologische aspecten van voedselsystemen. Dit boek is bedoeld als documentatie van een 13-gangendiner, waar elke speciaal ontworpen gang gepaard ging met een thematische discussie geleid door een spreker, die het bord in plaats van een powerpointpresentatie gebruikte. Dit project is later opgenomen op verschillende evenementen van Flemish Primitives & Flemish Foodies.

Food futures, waar jullie enkele hapjes van proefden, was een experiment in scenario-ontwikkeling en 'experiential futures'. We hebben vier 'archetypische' scenario's ontworpen als mogelijke antwoorden op de vraag “Hoe zal de relatie tussen eten, gezondheid en het milieu evolueren?” Na een onderzoek van de huidige situatie en opkomende trends hebben we toekomstverhalen geschreven en die vertaald naar verschillende menu’s: voor de Edinburgh Science Festival, voor de vernissage van de Future Fictions tentoonstelling in Z33 en een workshop in Netwerk Aalst.

Food futures is maar een van vele experimenten met het doel om 'toekomstgeletterdheid' te verspreiden. Met 'toekomstgeletterdheid' bedoelen wij de bekwaamheid om op een constructieve manier over de toekomst te praten en ermee te experimenteren. Het gaat hier enerzijds om het ervaren van diverse toekomstbeelden en anderzijds om het toegankelijk maken van technieken, methodes en denkwijzen die de deelnemers een 'sense of agency' of 'empowerment' kunnen geven om de onzekere toekomst proactief te benaderen.

In de praktijk betekent dit dat wij enerzijds toekomstgerichte co-creatie begeleiden, waar de deelnemers zelf hun eigen toekomstbeelden creëren en ervaren; en anderzijds onderzoeken wij zelf verschillende 'preferred futures'; deze prototypen wij als immersieve ervaringen, de zgn. pre-enactments (cf. re-enactments in Waterloo). De meest interessante experimenten vertalen we naar FoAM’s eigen praktijk.

Enkele voorbeelden…

Futures Lab een omgeving en een publiek programma tijdens de Future Fictions-tentoonstelling, waar we de processen en praktijken van futuristen ontsloten via workshops, lezingen en een 'reading lounge' voor een breed publiek. Een van de workshops was Godsheide Futures met Universiteit Hasselt - scenario-ontwikkeling en pre-enactment in een verkavelingswijk, waar de bewoners zich hun mogelijke toekomsten verbeeldden in een krant en een receptie met beleidsmakers; een van die toekomsten zijn ze nu aan het uitvoeren (kinderopvang in de kerk)…

Futurist Fieldguide: we ontsluiten technieken van futures studies online als een soort 'receptenboek', wat het voor 'niet-futuristen' mogelijk maakt om toekomstgerichte processen te begeleiden. Er is interesse om dit project breder aan te pakken met het kenniscentrum Applied Futures Research van Erasmushogeschool, M HKA en V&A in Londen.

Die wij als alternatieven of 'preferred futures' voorstellen…

Borrowed Scenery: Deel van ons Europees project PARN - een alternatieve toekomst waar planten (in plaats van economische groei) centraal staan in een niet-antropocentrische maatschappij. Vanuit een zeer speculatief verhaal hebben we een serie evenementen en publicaties ontworpen om de stad (Gent) vanuit het perspectief van planten te ervaren - in wandelingen, workshops en games.

Hieruit zijn verschillende projecten ontstaan: Boskoi: een mobiele app voor eetbare planten in de stad, die door experten en enthousiastelingen in Nederland, Engeland en Denemarken gebruikt wordt. Of Machine wilderness, een programma over ecologische robotica waarmee we deelnemen aan het wereldwijde ArtCOP21 festival, rond de klimaattop in Parijs.

Een van de duurzame veranderingen die Borrowed Scenery teweeg gebracht heeft in FoAM zelf is de zogenaamde 'seasonal programming' - we ontwerpen onze jaarlijkse werking volgens de seizoenen en aan- en afwezigheid van daglicht.

Alternatieven rond werk brengen ons bij de laatste voorbeelden van FoAM’s benadering van transitie: de zoektocht naar vertraging en alternatieven voor de hedendaagse, onhoudbare werkethiek, die tot veel burn-outs en andere stressgerelateerde ziektes leidt.

In The Futures of Doing Nothing keken wij - met een groep deelnemers uit de culturele sector - naar de diepere sociale systemen en culturele mythes die achter de huidige malaise schuilgaan, waar alles wat 'niet werk' is beschouwd wordt als overbodige luxe of luiheid. We hebben eveneens naar alternatieve mythes gezocht en nagedacht over wat voor samenleving daaruit zou kunnen groeien, en wat onze plek daarin zou zijn. De deelnemers hebben een stel instructiekaarten gemaakt die in hun dagelijks leven vandaag al gebruikt kunnen worden om te beginnen met onthaasten…

In FoAM zijn we sinds 2011 begonnen met Doing Nothing, het onderzoek naar vertraging en verstilling te midden van onze hectische levensstijlen. We hebben verschillende retraites, rustevenementen en rituelen georganiseerd (bijv. In de Beursschouwburg).

Een van onze - tot nu toe - meest succesvolle programma's die vertraging en transitie met elkaar verbindt zijn de Macrotransiencies - dit zijn residenties van zes maanden tot een jaar, voor mensen die worstelen met fundamentele transities in hun leven en werk. Barbara Raes is een van onze transiënten geweest die twee weken geleden de transiency afgerond heeft. Ze is begonnen tijdens haar burn-out en vertrek als artistiek directeur van de Vooruit. We hebben haar gesteund met verschillende technieken uit artistieke coaching en experiential futures. Ze heeft in FoAM kleine experimenten kunnen uitvoeren, maar ze vond het voornamelijk belangrijk om er een veilige haven te vinden, van waaruit ze haar transitie kon exploreren. De kunst in een transiency is het herontwerpen van het beeld van de persoon, van binnenuit. Barbara is nu een onderzoeker van rituelen voor niet erkend verlies, maar belangrijker nog, ze is zichzelf - gezond, vol energie en creativiteit. Haar proces van de transiency beschrijft ze heel mooi in deze tekst.

Terwijl we in de afgelopen jaren verschillende mensen door hun individuele transities hebben gedragen, hebben we gemerkt dat het tijd is om met FoAM als gehele organisatie in transiency te gaan. Onze huidige organisatorische en economische modellen zijn onhoudbaar op lange termijn - in de wereld in transitie. We nemen onze hele organisatie als creatief experiment, als een kunstwerk. Om te kunnen innoveren achten wij het nodig om halt te houden en te reflecteren. We beginnen in februari, in het donker en de stilte. We markeren het begin van FoAM’s transiency in een stil evenement, waar we Nik Gaffney's Stillness fotoboeken lanceren en de hele studio omtoveren tot een plek voor rust en bezinning. Jullie zijn allemaal uitgenodigd.

Ik wou deze rondleiding eindigen met een citaat van Ton Lemaire, die we aanhalen in dit artikel over onze gedachten over de nood aan bewust leven met transitie en onzekerheid. Deze versie is in het Engels, de Nederlandse versie zal in december in Rekto:Verso verschijnen…

Braakliggen bestaat uit een eigenaardig mengsel van passiviteit en activiteit, een gerichtheid op de buitenwereld die tegelijk ongericht, doelloos en gelaten is. Het is gekenmerkt door openheid, beschikbaarheid, alertheid en aandacht die ervan afziet de dingen te willen beheersen en te veranderen. Het is een actief/passieve houding die zich concentreert op de leegte en zich ontledigt en juist daardoor kan openstaan voor de volheid van het moment, van het hier en nu. Braakliggen is een voedingsbodem van inspiratie en creativiteit. Juist als je niet langer gefixeerd blijft op het resultaat, wanneer je de wil tijdelijk uitschakelt en het bewustzijn vrijaf geeft, kan de inspiratie uit de diepte opstijgen als een gave en geschenk en kunnen de ideeën gaan stromen. - Ton Lemaire