Op 20 mei vond de eerste van drie PULSE-visiedagen plaats. De deelnemers hebben acht mogelijke scenario’s gemaakt als antwoord op de vraag “Wat als wij vanuit cultuur een motor worden voor transitie?”. Die toekomstvisies moeten het op hun beurt mogelijk maken om vooruit te denken over de manier waarop we een scenario kunnen bereiken, en waar we ons als individu, organisatie en/of als sector in dat scenario zouden situeren.

De scenarioplanning werd door FoAM ontworpen en door Maja Kuzmanovic en Rasa Alksnyte van FoAM, Kathleen Melis van de Sociale Innovatiefabriek en Eva de Groote van Timelab begeleid.

Kernvraag: Wat als wij vanuit cultuur een motor worden voor transtie?

Antwoorden op de centrale vraag, vanuit acht scenario's (met links naar naar de scenario's):

• Cultuur is niet langer een sector, maar maakt inherent deel uit van onze samenleving. Iedereen is erbij betrokken. Cultuur is het middel van consensus, diversiteit en behoud. (Natuur als bron_van_inspiratie)
• De cultuursector focust op ecologische kwesties, ten koste van de sociale. Culturele uitwisseling, interculturaliteit en armoedebestrijding zijn kwesties die afnemen qua belang. Kennis over en respect voor de natuur worden belangrijker. We zijn meer verbonden met de natuur dan met elkaar. De natuur wordt gezien als kapitaal. Eco-efficiëntie gaat boven alles. (first_nature_first)
• Cultuur als (1) troost, om de hoop levend te houden en (2) activisme, om te duiden waar het fout loopt, om het tij te doen keren.(overleven_op_verbeelding)
• Cultuur is bottom-up georganiseerd in informele netwerken en tijdelijke structuren. Kunstenaars en kleinschalige culturele initiatieven nemen weer een centrale positie in, mits maatschappelijke ondersteuning. Cultuur is transversaal geïntegreerd in de maatschappij. (Rol de vlag maar op, we_zijn_er!)
• Cultuur is verzet. (Het barre_land)
• Cultuursectoren zijn een meervoud, met ruimte voor traagheid. Cultuur is verknoopt met alle maatschappelijke domeinen. Wij raken processen en praktijken aan. (leeflabo)
• Er zij drie mogelijke rollen voor cultuur als motor voor transitie: troost, verzet (ecoterrorisme) en een springplank naar iets nieuws dat nog onbekend is. Combinaties zijn mogelijk, het is geen of-of-verhaal. (titanic_on_earth)
• De cultuursector zit in een marktsector, als een tussenstap: het economisch groeimodel neemt transitiewaarden over met de cultuursector als de grote trekker. Enkelingen/groepen maken keuzes voor bedrijven die rekening houden met sociaal-ecologische draagkracht. (good_lie)

Lees meer over de eerste visiedag, het proces, de mensen en de verhalen.

Op 17 juni vond de tweede van drie PULSE-visiedagen plaats in Kaaitheater. We hebben die dag voortgebouwd op de scenario's waar we de vorige keer mee eindigden. Die werden verdiept en uitgebreid in verschillende cocreatieve sessies. Uit de scenario's hebben we aan het eind van de dag gedistilleerd wat de mogelijkheden en de valkuilen voor PULSE en de cultuursector zouden kunnen zijn.

Meer over de acht scenario's:

• Het barre land
• Rol de vlag maar op, we zijn er!
• Leeflabo
• Good Lie
• First Nature First
• Natuur als bron van inspiratie
• Titanic on Earth
• Overleven op verbeelding

Vanuit de scenario's hebben we gekeken naar wat PULSE voor cultuur en de maatschappij zou kunnen betekenen in 2034:

• PULSE zou kunnen bestaan om de nieuwe kunstvormen, kunstwerken en betekenissen te bevorderen en om de kunst levend te houden. Het PULSE-netwerk kan uitgebreid worden met mensen uit andere sectoren en ook burgers van alle lagen van de bevolking en van verschillende culturen. (Leeflabo)

• Mochten het dominante economische groeimodel en het politiek conservatisme dominant blijven, dan moet PULSE misschien voor een tijd ondergronds opereren, om dan vanuit de marge te werken en in de economische reuzen te infiltreren om ze van binnenuit te veranderen. (Het barre land)

• Wat als we in plaats van cultuur natuur als de motor voor transitie zien? Natuur staat dan centraal en cultuur bestaat om de natuur te beschermen. PULSE organiseert dan initiatieven waar cultuur ten dienste van de natuur staat. (First Nature First)

• Als de samenleving evolueert naar een toekomst waar verdachte culturele activiteiten verboden worden. dan zou PULSE een netwerk voor de elite kunnen zijn, om van daaruit veranderingen door te voeren. (Titanic on Earth)

• Als cultuur in het economische groeidenken is ingekapseld, dan moet PULSE zijn impact buiten de sector proberen te vergroten. Grootschalige evenementen en feesten worden belangrijker. Daarnaast kan PULSE ook de vastgeroeste 'lifestyle-reservaten' openbreken en fungeren als een snelkookpan om de urgentie uit te lokken. (Good Lie, Overleven op verbeelding)

• Zowel cultuur als natuur vormen een verrijking, het zijn twee kanten van dezelfde medaille. PULSE kan een forum zijn om het evenwicht tussen die twee te bewaren. PULSE bestaat dan om nieuwe verbindingen te maken en speelt een rol in de overlevering, die transitieverhalen en -beelden naar de mensen brengt. (Natuur als bron van inspiratie, Rol de vlag maar op, we zijn er)

Vanuit de scenario's zien wij de volgende mogelijkheden en uitdagingen voor cultuur als motor voor transitie:

• Cultuur wordt een inherent deel van de samenleving in een minimaal institutioneel kader, met de focus op bottom-up initiatieven, creatie van informele netwerken en tijdelijke (lokale en translokale structuren). De sector wordt door andere sectoren geabsorbeerd. Individuen en kleinschalige initiatieven nemen de centrale plaats in, mits ze een maatschappelijke, transversale ondersteuning genieten. Het PULSE-netwerk is uitgebreid met mensen uit andere sectoren en burgers van alle lagen van de bevolking en verschillende culturen.
• Cultuur wordt een expliciete marktspeler, enerzijds door zich sterker te focussen op 'single issue' ecologische kwesties, efficiëntie en natuurbescherming (dingen die makkelijk te begrijpen zijn), anderzijds door een tussenstap te zijn tussen het groeimodel en de transitiewaarden. Cultuur profileert zich in dit geval als een trekker (bijv. van nieuwe manieren van werken, zoals traagheid, kleinschaligheid, vernetwerking, open source…) en versterkt haar partnerschap met sociaalecologische bedrijven.
• Cultuur is verzet, met de focus op activisme, om een spiegel voor te houden. Het gaat hier om guerillatactieken, zoals confronterend 'underground' opereren en infiltreren van de elite en de economische reuzen.
• Cultuur biedt troost en houdt de hoop levend door overlevering, door (levende) transitieverhalen en -beelden naar de mensen te brengen. Het doel is om het evenwicht tussen cultuur en natuur te bewaren en complexiteit bloot te leggen.
• Cultuur wordt een springplank naar (…): een proeftuin voor nieuwe manieren van leven en werken, die inspirerend en exemplarisch is. Enerzijds bestaat de functie van cultuur erin om nieuwe kunstvormen en betekenissen te bevorderen, anderzijds om andere sectoren met manieren en methodes uit kunst en cultuur te verrijken (bijv. creatief proces, omgaan met onzekerheid, participatief leren…). Cultuur kan als een vrijplaats gezien worden en daarmee haar impact buiten de sector te vergroten. Grootschalige evenementen en feesten zijn bedoeld om de burgers te betrekken en intense 'snelkookpan'-retraites lokken urgentie uit voor transdisciplinaire partnerschappen.

• antropocentrisme
• technofobie
• omgang met macht (politiek, economie)
• veerkracht
• institutioneel gebrek aan verbeelding
• disconnectie, isolatie en polarisatie binnen de sector en van de sector naar buiten toe
• gebrek aan diversiteit (in transitiecultuur)
• gebrek aan openheid
• instrumentalisering
• thematisch werken met transitie (kan 'uit de mode raken')
• idealiseren/'apocalyptiseren'
• cultuur als dictatuur & zichzelf meer waard vinden dan andere sectoren
• maatschappelijke relevantie van de cultuursector

Lees meer over de tweede visiedag.

Op 16 september vond de derde PULSE-visiedag plaats in FoAM. In de eerste twee dagen hebben we gesproken over 'wat zou kunnen' gebeuren, ongeacht of het wenselijk is of niet. Op de derde dag schakelden we over naar 'wat zou moeten' gebeuren, dus we hebben de toekomstvisies 'normatief’ gemaakt: we hechtten er waarden en normen aan. M.a.w. we hebben gesproken over wat de deelnemers WILLEN dat er gebeurt en wat zij zelf morgen al kunnen doen om de wenselijke toekomst(en) tot stand te brengen.

We zijn begonnen met de geformuleerde visies van cultuur als motor voor transitie kritisch te bekijken aan de hand van de uitdagingen en succescriteria bepaald in de eerste twee dagen. Daarna hebben we gekeken wat nodig is om de bekomen principes waar te maken, en hebben we een stelsel van mogelijke transitiepaden gemaakt. Daarna werd het steeds concreter: de vraag was wat de deelnemers persoonlijk kunnen en willen bijdragen opdat cultuur een motor voor transitie wordt. Op het einde hadden we een bazaar waar we op zoek zijn gaan naar hoe de deelnemers elkaar kunnen ondersteunen en elkaars ideeën en activiteiten kunnen bundelen om een grotere impact te genereren. De bedoeling was om de toekomstbeelden in het heden te verankeren en de motor voor transitie in gang te zetten.

Wat is belangrijk voor cultuur als motor voor transitie:

• Positieve actie
• Allianties
• Diversiteit
• Vrijplaats
• Lokale bronnen
• Cultuur wordt gezien als een maatschappelijke speler

Wat leeft er in PULSE netwerk (interesses, aanbiedingen, noden):

• Tijdnood (+ geld + ruimte, een grote nood bij vele deelnemers)
• Goesting om energie te delen
• Netwerk en samenwerkingen opzetten, uitbreiden, ondersteunen…
• Leerprocessen delen en onderzoeken
• Nieuwe ideeën (nood en aanbiedingen)
• Erfgoed en ambachten (veel kennis om op te bouwen)
• Duurzaamheid strategiën en meetinstrumenten (om de impact te vergroten en te multipliceren)
• Alternatieve businessmodellen
• Commons, geld en overleven
• Specifieke vaardigheden/middelen delen

Vier brandende thema's:

• De nieuwe ondernemer
• Samenwerking kunst-economie
• Welke concrete stappen zijn er nodig voor een “lerend” netwerk
• Genetologie - de leer der eerste dingen & terugkijken vanuit de toekomst naar nu

Conclusies:

• PULSE zou een lerend netwerk kunnen zijn. Dit zou meer duidelijkheid scheppen over wat PULSE voor de leden kan betekenen. Of dit de toekomst voor PULSE kan zijn moet nog onderzocht worden en besproken met de stuurgroep en stakeholders.
• De link tussen cultuur(sector), maatschappij en economie is een brandende thema die in PULSE verder onderzocht kan worden. Contact met een bredere pool van stakeholders buiten de sector is hiervoor nodig
• Toekomstdenken en toekomstgeletterdheid kunnen belangrijke thema's voor transitiebewegingen worden. Er zijn mensen en organisaties in de sector al hiermee bezig. PULSE kan deze mensen en hun werken bij elkaar brengen en versterken.
• Commons blijft in verschillende discussies terugkomen. Dit gesprek wordt op de PULSE trefdag verdergezet PULSE Trefdag: Cultuur: (on)gemeen goed

Lees meer over de de derde visiedag.